سميه شرافتي:
سرطان دهانه رحم و راه‌هاي شناسايي آن در گفت‌‌وگو با فوق تخصص انكولوژي زنان.
سرطان دهانه رحم سالانه جان دست‌كم 290 هزار زن را در سراسر جهان می گيرد. در كشورهاي توسعه يافته اين سرطان در رده هفتمين سرطان زنان قرار مي‌گيرد.
سرطانهاي سينه، ريه، روده، رحم، تخمدان و سرطانهاي سيستم لنفاوي جلوتر از اين سرطان هستند ولي در كشور ما سرطان گردن رحم شايع‌تر است و از قضا در خانم‌هايي كه سطح اقتصادي و سواد پايين‌تري دارند ديده مي‌شود. اكثر مرگ و ميرهای ناشی از اين بيماری در كشورهاي در حال توسعه اتفاق مي افتد؛ فقط به اين دليل كه راه های شناسايی و تشخيص بيماری در آنها عقب‌تر از كشورهای پيشرفته است.
اكثر زنان در مناطق محروم كه فاقد مراكز آزمايشگاهي براي غربالگري اين بيماري هستند و آگاهي نسبت به راه‌هاي شناسايي اين بيماري ندارند، جان خود را از دست مي‌دهند.
اهميت سرطان دهانه رحم در اين است كه در صورت تشخيص در مراحل ابتدايي، كاملا قابل درمان است. در كشورهاي غربي با غربالگري توانسته‌اند مرگ ومير اين بيماري را به حداقل برسانند.رعايت نكاتي كه دكتر فاطمه قائم مقامي، فوق تخصص سرطان شناسي زنان و عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشكي تهران در اين گفت‌‌وگو بر آنها تاكيد مي‌كند، نويد‌بخش پيشگيري از اين بيماري و داشتن يك عمر طبيعي و طولاني براي زنان خواهد بود.
- درباره ويروسي كه عامل ايجادكننده بيماري است، توضيح مي‌دهيد؟
- بگذاريد اول توضيح بدهم كه دهانه رحم كجاست. پايين‌ترين و در دسترس‌ترين قسمت رحم را گردن يا دهانه رحم مي‌گويند . براي بارداري ترشحات دهانه رحم بسيار لازم است؛ به طوري كه اين ترشحات اگر طبيعي نباشد در باروري يك خانم تاثير منفي دارد. اين عضو از بدن مي‌تواند در معرض يك سري از بيماري‌هاي مقاربتي هم قرار بگيرد.
به طوري كه ثابت شده سرطان گردن رحم يك بيماري مقاربتي است كه توسط ويروس پاپيلوماي انساني منتقل مي‌شود. اگرچه زمينه ايمونولوژيك فرد نيز در بروز اين بيماري موثر است ولي در 90 درصد موارد عامل ايجادكننده اين بيماري ويروس پاپيلوماي انساني است.
- چه كساني بيشتر در معرض آلودگي اين ويروس قرار دارند؟
- خانم‌هايي كه تعدد ازدواج دارند و يا همسران‌شان تعدد ازدواج داشتند و يا كساني كه در سنين پايين‌تري ازدواج مي‌كنند، در ريسك بالاتري براي ابتلا به اين بيماري هستند. همچنين معمولا تعدد حاملگي‌ها و اعتياد به سيگار يك خانم را بيشتر در معرض ابتلا به اين بيماري قرار مي‌دهد.
- ظاهرا اين سرطان تا مراحل پيشرفته علامتي ايجاد نمي‌كند.
- درست است. براي همين بايد برنامه‌هاي غربالگري اجرا كرد. يعني برنامه‌هايي كه با آنها در ميان همه آدم‌هاي ظاهرا سالم، كساني كه در معرض خطرند يا در مراحل اوليه بيماري هستند را تشخيص داد. غربالگري اين بيماران به اين صورت است كه معمولا خانمها بعد از ازدواج از سن 21 سالگي، سالي يكبار بايد تحت آزمايش سلول شناسي دهانه رحم به نام «پاپ اسمير» قرار بگيرند. وقتي كه اين تست سه بار انجام شد و منفي بود فواصل آن را مي‌توان طولاني‌تر كرد يعني دو تا سه سال يكبار آن را انجام داد.
- واقعا دردسر انجام اين تست به فوايدش مي‌ارزد؟
- ارزش اين تست براي تشخيص سرطان دهانه رحم اين است كه اين سرطان يك دوره طولاني دارد يعني ابتدا از يك‌سري تغييرات سلولي شروع مي‌شود و 10 سال طول مي‌كشد تا اين كه اين تغييرات به يك سرطان مهاجم تبديل شود.
بنابراين اگر خانمي در اين مراحل مورد آزمايش قرار گيرد، به راحتي مي‌توان در مراحل اوليه بيماري را تشخيص داد و با درمانهاي ساده‌تري كه به صورت تخريب به وسيله ليزر و يا برداشتن مخاط دهانه رحم به وسيله چاقو است، آن بيماري را كاملا از بين برد.
- آيا اين كارها تاثيري هم در طول عمر فرد مبتلا به سرطان دارد؟
- ببينيد، اگر غربالگري به درستي انجام نشود بيماري به مراحل پيشرفته خواهد رسيد و طول عمر بيمار كاهش خواهد يافت. چون اين تومور به طور موضعي در لگن پيشرفت مي‌كند و روي مجاري ادراري اثر فشاري مي‌گذارد و اكثرا اين بيماران به علت اورمي يعني افزايش اوره خون و اختلال در كاركرد كليه جان خود را از دست مي‌دهند تا مسئله خونريزي. گاهي نيز در مراحل پيشرفته سوراخ شدگي مثانه و روده ايجاد مي‌شود و اختلال در دفع ادرار بوجود مي‌آيد.
- در ابتداي بيماري، فرد با چه علائمي به پزشك مراجعه مي‌كند؟
- گفتم كه متاسفانه بيماري در مراحل اوليه هيچ علامت خاصي ندارد و فقط با تستهاي پاپ اسمير قابل تشخيص است، ولي در مراحل پيشرفته به صورت خونريزي، ترشحات متعفن و گاهي در مراحل پيشرفته‌تر به صورت توده‌هايي كه به احشاء مقابل فشار وارد مي‌كند و باعث درد لگني، اختلالات ادراري و اختلالات دفع گوارشي ايجاد مي‌شود، تظاهر مي‌كند.
معمولا خونريزي به صورت لكه‌بيني حين اعمال زناشويي خودش را نشان مي‌دهد. حتي ممكن است در حين نمونه‌گيري و معاينه اين خونريزي ايجاد شود بنابراين خانمها با ديدن لكه‌هاي غير طبيعي و ترشحات مداوم بايد براي انجام آزمايش مراجعه كنند.
- بيشتر كدام گروه سني از زنان دچار اين علائم مي‌شوند؟
- بيشتر در خانم‌هاي مسن تظاهر مي‌كند، به دليل آنكه خانم‌هاي مسن بعد از سن باروري ديگر مراجعه پزشكي نمي‌كنند، در حالي‌كه حداكثر سن شروع سرطان تهاجمي گردن رحم 55 سالگي است. براي همين هر شش ماه يكبار انجام آزمايشهاي پاپ اسمير لازم است.
- به جز پاپ اسمير آيا روش تشخيصي ديگري براي سرطان دهانه رحم وجود دارد؟
- بله، البته. به جز تست پاپ اسمير روشهاي تشخيصي ديگري هم هست مثل ديدن دهانه رحم به وسيله يك ميكروسكوپ سه بعدي كه به آن كولپوسكوپي مي‌گويند. وقتي كه سلولهاي غير طبيعي در تست پاپ اسمير ديده شدند، صلاح است كه فرد با اين ميكروسكوپ مورد بررسي قرار گيرد.
اين ميكروسكوپ بدترين ضايعه دهانه رحم را نشان مي‌دهد و بايد از آنجا بيوپسي تهيه شود. در حقيقت با بيوپسي تشخيص بافت‌شناسي داده مي‌شود. در حقيقت پاپ اسمير تستي است كه تشخيص اوليه مي‌دهد ولي با كلوپوسكوپي و بيوپسي مي‌توان تشخيص قطعي بيماري را داد. تست ديگر براي تشخيص اين سرطان تست ويروسي است كه در آن آنتيژن ويروس مورد بررسي قرار مي‌گيرد.
- امروزه بيشتر از كداميك از اين تستها استفاده مي‌شود؟
- امروزه بيشتر تست ويروسي استفاده مي‌شود. به نظر مي‌رسد دقت اين تست در تشخيص اين بيماري بيشتر از تستهاي پاپ اسمير است ولي فقط نوع اوليه آن در چند آزمايشگاه در ايران انجام مي‌شود و نوع پيشرفته‌تر آن هنوز وارد كشور نشده.
- در مورد نحوه آزمايش پاپ اسمير بيشتر توضيح مي‌دهيد؟
- اولا بهتر است كه براي انجام آزمايش پاپ اسمير از يك هفته قبل دارويي مصرف نشود و از 48 ساعت قبل روابط زناشويي قطع شود. بهترين زمان انجام پاپ اسمير چند روز پس از پايان يافتن دوره ماهانه است، به دليل اينكه در اين زمان دهانه رحم ضخامت كافي دارد و سلولهاي بيشتري براي نمونه‌گيري وجود دارند. قبل از آزمايش از دوش واژينال نيز نبايد استفاده شده باشد.
اما آزمايش پاپ اسمير بسيار ساده است. به طور كلي تستهاي غربالگري موقعي ارزشمند هستند كه ساده و غير تهاجمي باشند. همچنين اين آزمايش نسبت به هزينه پيشگيري بسيار مقرون به صرفه است. اين تست دردي هم ندارد. نحوه آزمايش به اين صورت است كه وسايل خاصي به نام «اسکاپولا» را داخل دهانه رحم مي‌گذارند و آن را360 درجه حركت مي‌دهند. اين كار باعث مي‌شود كه از دور تا دور سوراخ دهانه رحم سلولها كنده شوند. بعد از آن اين سلولها به آزمايشگاه فرستاده مي‌شوند و پاسخ آزمايش براي پزشك يا بيمار فرستاده مي‌شود.
- بعد از تشخيص، هميشه نيازي به برداشتن كامل رحم است؟
- در خانمي كه باروري‌اش كامل شده و نيازي به حاملگي ندارد يك روش بهتر اين است كه رحم به طور كامل برداشته شود به خصوص در مواقعي كه سرطان تمام مخاط دهانه رحم را گرفتار كرده است.
- در مورد واكسني كه به تازگي آمده هم توضيح مي‌دهيد؟
- واكسني كه اخيرا براي سرطان دهانه رحم ساخته شده تا چه حد از آن پيشگيري مي‌كند؟
- واكسن اچ پي وي كه از همان ماده آنتيژن و ويروس پاپيلوماي انساني تهيه شده، در كشورهاي غربي به خانمها تزريق مي‌شود. علاوه بر آن با تزريق واكسن، ديگر نيازي به تست پاپ اسمير كه بانوان موظف بودند به طور مرتب اجرا كنند، نخواهد بود. واكسن جديد اسمش «سرداريك» است و ويروس پاپيلوما را نابود مي‌كند، ولي هنوز اين واكسن وارد كشور ما نشده است.
